Prawo spadkowe to kwestia dość zawiła – zwłaszcza jeśli chodzi o pojęcie zachowku. Jest ono źródłem wielu pytań i sporów. Z jednej strony samo prawo zapewnia ochronę członkom rodziny, którzy zostali pominięci w ostatniej woli spadkodawcy, z drugiej jednak – może być postrzegany jako ograniczenie swobody osoby spisującej testament. Znajomość tego, jak działa zachowek, z pewnością pomoże w przypadku, gdy interesy rodziny są zagrożone.
Czym jest zachowek?
W polskim prawodawstwie zachowek uregulowany jest m.in. w art. 991 Kodeksu cywilnego. Jego fundamentalnym celem jest ochrona interesów osób, które w normalnych warunkach byłyby powołane do dziedziczenia na mocy przepisów ustawy, ale z różnych przyczyn zostały pominięte lub otrzymały mniej, niż wynikałoby to z założeń. Innymi słowy, zachowek to prawo do otrzymania pewnej części majątku, który przysługuje osobom uprawnionym, aby zabezpieczyć ich przed skutkami subiektywnych decyzji testatora. Warto jednak zaznaczyć, iż w praktyce ma on charakter pieniężny i nie obejmuje bezpośrednio części majątku, lecz jego wartość, co pozwala na uniknięcie problemów związanych z podziałem fizycznym nieruchomości lub innych aktywów.
Komu przysługuje zachowek?
Zachowek, według Kodeksu cywilnego, przysługuje tylko najbliższej rodzinie, która zgodnie z ustawą uprawniona byłaby do otrzymania spadku. Co do zasady, rościć mogą:
- Dzieci i wnuki – pierwsza grupa uprawnionych.
- Małżonek – nawet jeśli w sporządzonym testamencie zostanie on pominięty – może dochodzić roszczenia o zachowek, aby zabezpieczyć część majątku. Wyjątkiem jest zaś sytuacja, w której mąż lub żona została wykluczona poprzez np. orzeczenie o separacji z określoną winą.
- Rodzice – prawo do zachowku dla matki lub ojca pojawia się wtedy, gdy spadkodawca nie miał zstępnych (dzieci ani wnuków).
Warto zaznaczyć, że możliwość ubiegania się o część majątku nie przysługuje wszystkim potencjalnym spadkobiercom ustawowym. Na przykład, rodzeństwo testatora oraz jego dalsi krewni, choćby byli powołani do dziedziczenia z ustawy, nie mają prawa do zachowku. Podobnie jest z osobami, które zostały wydziedziczone w testamencie.
W jakiej wysokości przysługuje zachowek?
Zgodnie z przepisami, w większości przypadków spadkobiercom należy się zachowek o wartości połowy udziału spadkowego, który przysługiwałby im przy dziedziczeniu podstawowym. W przypadku, gdy spadkodawca miał jedno dziecko, a cały majątek przekazał w testamencie innej osobie – potomkowi przysługuje zachowek równy połowie wartości udziału. Jeśli jednak spadkobierca jest niezdolny do pracy lub małoletni – wartość ta wzrasta do dwóch trzecich owej części. Obliczanie dokładnej wartości zachowku opiera się na kalkulacji całej masy spadkowej, do której dolicza się także określone darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, co może zwiększyć wartość roszczenia przysługującego uprawnionym osobom.
Jak dochodzić roszczenia o zachowek?
Pierwszym krokiem w dochodzeniu swoich praw jest zawsze dostarczenie wezwania do zapłaty. Ten formalny dokument kieruje się najczęściej do spadkobiercy testamentowego. W piśmie tym precyzyjnie należy określić wysokość dochodzonego zachowku, wskazując na podstawę prawną roszczenia oraz termin, w jaki oczekuje się zapłaty. Ważne jest, aby wezwanie zawierało rzetelne wyliczenie wartości sporu, poparte odpowiednią dokumentacją, dlatego też zalecam sporządzić to wezwanie wraz z radcą prawnym.
Jeśli osoba zobowiązana do zapłaty nie spełni warunków opisanych w piśmie dobrowolnie, kolejnym etapem jest złożenie pozwu do sądu. Postępowanie polega na przeanalizowaniu dowodów i wyjaśnień obu stron. Wymiar sprawiedliwości może zlecić biegłym wycenę wartości majątku lub innych składników spadku, jeśli jest to konieczne do ustalenia prawidłowej wysokości zachowku. W trakcie procesu możliwe jest zawarcie ugody, która ustala kwotę oraz warunki spłaty na rzecz dochodzącego.
Dobrze jest znać swoje prawa
Prawo do zachowku chroni interesy najbliższej rodziny, odbierając jednak pełnię możliwości testatora do zarządzania swoim majątkiem. Sprzeciwiając się niejako ostatniej woli zmarłego, można rościć sobie prawo do części jego dobytku. Co do zasady, sprawy związane z kwestią spadku są skomplikowane i wielowymiarowe, dlatego warto mieć świadomość i podstawową wiedzę na temat tego, jakie możliwości niosą za sobą zapisy w Kodeksie cywilnym.
Jeśli potrzebują Państwo pomocy lub porady dotyczącej kwestii zachowku – zapraszam do kontaktu. Moja Kancelaria specjalizuje się także w sprawach spadkowych.
