Obowiązek alimentacyjny kojarzy się głównie z odpowiedzialnością rodziców za utrzymanie swojego dziecka. W polskim systemie prawnym może to jednak, w określonych sytuacjach, dotyczyć także innych członków rodziny – w tym dziadów. Co dzieje się w sytuacji, gdy rodzic nie jest w stanie płacić alimentów lub uchyla się od tego obowiązku? Czy dziadkowie są prawnie zobowiązani do wspierania finansowego wnuków?
Podstawa prawna obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny w Polsce regulowany jest przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) i choć, jak już wspominałam, dotyczy on głównie rodziców, może być w określonych przypadkach rozszerzony. Podstawą prawną dla obowiązku alimentacyjnego dziadków są przepisy dotyczące tzw. alimentacji subsydiarnej. Art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jasno traktuje o obowiązku obciążania krewnych w linii prostej. Oznacza to, że jeśli rodzice nie mogą spełnić swojej powinności, może ona przejść na dziadków.
Subsydiarny charakter obowiązku alimentacyjnego
Nie wystarczy jednak sama niechęć rodzica do płacenia alimentów – dziadkowie nie mogą zostać zobowiązani do alimentacji, jeśli matka lub ojciec celowo uchylają się od płacenia, ale posiadają realne możliwości finansowe. Żeby sąd zobowiązał do tego dziadków, muszą zostać spełnione trzy warunki:
- Rodzice nie są w stanie zapewnić dziecku utrzymania – np. z powodu śmierci, choroby, bezrobocia lub braku dochodów.
- Egzekucja alimentów od rodzica jest nieskuteczna – np. komornik nie może wyegzekwować zobowiązania od dłużnika, a fundusz nie pokrywa pełnych kosztów utrzymania.
- Dziadkowie posiadają realne możliwości finansowe – sąd bada dochody i sytuację materialną przed podjęciem decyzji.
Konsekwencje uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego przez dziadków
Obowiązek alimentacyjny dziadków wobec wnuków, choć ma charakter subsydiarny, oznacza, że po jego zasądzeniu, zobowiązani muszą go wykonywać tak samo, jak rodzice. Mają oni jednak możliwość wniesienia do wymiaru sprawiedliwości wniosku o zwolnienie z obowiązku lub jego zmniejszenie, jeśli wykażą, że wydatek jest dla nich nadmiernym obciążeniem. Jeśli Sąd ustali, że dziadkowie mają realne możliwości finansowe, a wnuk znajduje się w trudnej sytuacji, obowiązek alimentacyjny będzie bez wątpienia egzekwowany. Dziadek i babcia, którzy uporczywie uchylają się od obowiązku alimentacyjnego, mogą także zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 209 [niealimentacja] Kodeksu karnego. Jeśli ich zachowanie prowadzi do narażenia dziecka na niedostatek, grozi im grzywna, ograniczenie wolności, a nawet kara do 2 lat pozbawienia wolności. Istnieją jednak okoliczności, w których dziadkowie mogą zostać zwolnieni z obowiązku alimentacyjnego. Może się tak stać, jeśli ich sytuacja finansowa znacząco się pogorszyła, np. w wyniku choroby, utraty źródła dochodu lub konieczności ponoszenia wysokich kosztów własnego utrzymania.
Czy dziadkowie muszą spłacać zaległe alimenty po rodzicach?
Podczas prowadzonych przeze mnie konsultacji, jednym z najczęściej pojawiających się pytań jest to, czy jeśli rodzic przez lata nie płacił alimentów, a następnie obowiązek alimentacyjny przechodzi na dziadków, to czy muszą oni spłacać zaległe alimenty swojego dziecka. Na szczęście dla wielu, odpowiedź brzmi – nie. Dziadkowie nie ponoszą odpowiedzialności za długi alimentacyjne swojego dziecka. Jeśli rodzic miał zasądzone alimenty, ale ich nie płacił, nie można żądać od dziadków spłaty zaległości. Długi rodzica nadal mogą być egzekwowane poprzez komornika lub Fundusz Alimentacyjny.
Obowiązek czy moralna powinność?
Obowiązek alimentacyjny dziadków na rzecz wnucząt budzi wiele emocji i kontrowersji. Z prawnego punktu widzenia jest to rozwiązanie wyjątkowe, stosowane tylko w sytuacjach, gdy rodzice dziecka nie mogą lub nie chcą wywiązywać się ze swoich obowiązków. Wtedy dziadkowie mogą zostać zobowiązani do bieżącego utrzymania wnuka, co dla wielu z nich jest finansowym i emocjonalnym wyzwaniem. Choć sąd każdą sprawę rozpatruje indywidualnie, rzeczywistość pokazuje, że często to nie przepisy prawne, lecz rodzinne relacje i wartości decydują o tym, czy dziadkowie rzeczywiście będą wspierać wnuka – z obowiązku czy z serca.
Jeżeli są Państwo w trudnym położeniu i zastanawiają się nad skorzystaniem z pomocy profesjonalnego radcy prawnego – zapraszam do kontaktu z Kancelarią.
